Universiteiten als motor van kennis, innovatie en stadsontwikkeling
Universiteiten zijn veel meer dan plekken waar studenten les volgen. In heel Europa zie je hoe ze uitgroeien tot motoren van economische groei. Steden als Leuven, Gent en Eindhoven zijn daar schoolvoorbeelden van. Hun universiteiten trekken talent aan, zetten onderzoek om in bedrijven en creëren duizenden hoogwaardige jobs. Ook elders, van Cambridge en Oxford tot Zürich en Grenoble, bewijzen kennisclusters dat ze een stad op de wereldkaart kunnen zetten. Maar waarom lukt dat niet overal? En wat maakt het verschil tussen een gewone universiteit en een echte groeimachine?
Waarom universiteiten vandaag zo belangrijk zijn
De economie van vandaag draait op kennis en innovatie. Bedrijven zoeken niet alleen goedkope grond of logistiek, maar vooral toegang tot talent en onderzoek. Universiteiten leveren dat talent, maar hun rol gaat veel verder. Ze vormen het hart van innovatieclusters: netwerken waarin bedrijven, onderzoekers en investeerders samenwerken en elkaar versterken. Binnen zulke clusters ontstaan knowledge spillovers—kennis die doorstroomt van onderzoek naar bedrijven, van grote ondernemingen naar start-ups, en zelfs tussen sectoren. Dit versnelt innovatie, verlaagt ontwikkelkosten en vergroot de kans op nieuwe producten en diensten. Universiteiten stimuleren deze dynamiek door technologie te ontwikkelen, spin-offs te ondersteunen en infrastructuur te bieden zoals science parks en incubators. Het resultaat is een ecosysteem dat internationale bedrijven aantrekt en investeringen mobiliseert, waardoor een stad of regio structureel verandert.
Niet elke stad profiteert automatisch
Toch is het hebben van een universiteit geen garantie voor economische bloei. In sommige steden blijft de impact beperkt. Dat gebeurt vaak wanneer instellingen versnipperd werken, er geen duidelijke specialisatie is of wanneer samenwerking met bedrijven uitblijft. Ook het ontbreken van een fysieke cluster – zoals een science park of medische campus – maakt het moeilijk om kritische massa te creëren. Het verschil zit dus niet in het aantal studenten, maar in hoe kennis wordt omgezet in innovatie en hoe stad, universiteit en industrie samenwerken.
Triple Helix en kennisimpact
Recente studies tonen aan dat universiteiten pas echt economische impact hebben wanneer ze deel uitmaken van een goed ontworpen Triple Helix: een nauwe samenwerking tussen universiteit, industrie en overheid. Kennis stroomt niet automatisch door naar bedrijven; er is een ecosysteem nodig waarin partners elkaar versterken. Bedrijven moeten bovendien in staat zijn om nieuwe kennis op te nemen en er iets mee te doen – bijvoorbeeld door interne expertise en processen die innovatie mogelijk maken. Onderzoek wijst ook op een verschuiving van klassieke technologie transfer naar competentie transfer, waarbij vaardigheden, talentontwikkeling en samenwerking centraal staan. Tot slot blijkt dat science parks en co-locatie van bedrijven en universiteiten de kans op open innovatie en duurzame clusters aanzienlijk vergroten. Het succes van universiteiten hangt dus niet alleen af van onderzoekskwaliteit, maar van het ontwerp van het volledige innovatie ecosysteem.
Wat maakt het verschil?
Succesvolle voorbeelden hebben een paar dingen gemeen. Ze kiezen een duidelijke focus, zoals nano-elektronica, biotech of fotonica. Ze investeren in valorisatie: het proces waarbij onderzoek wordt omgezet in producten en bedrijven. Ze bouwen fysieke hubs waar onderzoekers en ondernemers elkaar ontmoeten. En ze zorgen voor een governance-model waarin overheid, universiteit en industrie samen plannen maken. Dat klinkt eenvoudig, maar het vergt jarenlange consistentie en durf om keuzes te maken.
Enkele voorbeelden
Leuven groeide uit tot een van Europa’s meest innovatieve kennissteden. KU Leuven combineert sterk fundamenteel onderzoek met een uitgesproken focus op valorisatie. Rond de universiteit ontstond een ecosysteem waarin imec uitgroeide tot wereldspeler in nano-elektronica en digitale technologie, terwijl Gasthuisberg een zwaartepunt vormt in medische innovatie. Spin-offs zoals Materialise en Thrombogenics tonen hoe onderzoek vertaald wordt naar internationale bedrijven. Leuven trekt daardoor niet alleen studenten en onderzoekers aan, maar ook multinationals die zich vestigen in de regio.
Gent bewandelt een ander pad en profileert zich als hotspot voor biotech en duurzame chemie. De Universiteit Gent en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie vormen samen een motor van baanbrekend onderzoek in genetica, medicijnen en landbouwtechnologie. Rond de campus groeide Tech Lane uit tot een science park waar multinationals en start-ups samenwerken aan nieuwe toepassingen in life sciences en fotonica. Het cluster heeft internationale uitstraling en wordt vaak vergeleken met de biotech-ecosystemen in Boston en Cambridge, waardoor Gent stevig op de wereldkaart staat als centrum voor innovatie.
Eindhoven vormt het kloppend hart van Brainport, een regio die resoluut inzet op hightech en design. De Technische Universiteit Eindhoven werkt nauw samen met bedrijven op de High Tech Campus, waar honderden ondernemingen en duizenden ingenieurs actief zijn in chiptechnologie, fotonica en slimme systemen. Philips, met zijn innovatiecampus (Best/Eindhoven), ontwikkelt er continue baanbrekende medische en healthtech-toepassingen. ASML, met zijn hoofdkantoor in nabij gelegen Veldhoven en groeiende vestiging op de Brainport Industries Campus, is de onbetwiste wereldleider in geavanceerde chipmachines. Samen vormen deze zwaargewichten een sterk cluster waar producten worden ontworpen én geproduceerd, onderzoek wordt opgeschaald tot commerciële toepassing, en waar talent zich aaneenrijgt—dát maakt de regio tot een van de meest innovatieve van Europa.
De Luxemburgse Universiteit is bijzonder, en een mogelijk voorbeeld voor andere steden met gelijkaardige ambities. De University of Luxembourg, opgericht in 2003, speelde een sleutelrol in de transformatie van de regio. Met de Belval-campus evolueerde het gebied van een staalindustrie naar een kennisgedreven economie. De University of Luxembourg stimuleert spin offs in AI, robotica en healthtech — zoals LuxAI, DataThings, Databourg en ITTM — en versnelt zo de overgang van Luxemburg naar nieuwe waardeketens via kennisoverdracht en economische diversificatie.
Van kennis naar impact
Universiteiten zijn geen automatische groeimotor, maar ze vormen wel het fundament van een innovatieve economie. Het verschil tussen stilstand en bloei zit in visie en samenwerking: een duidelijke focus, sterke banden met bedrijven, fysieke hubs en een consistent beleid. Waar stad, universiteit en industrie elkaar versterken, ontstaan ecosystemen die talent aantrekken, kennis omzetten in producten en nieuwe waardeketens creëren. Wie die puzzel legt, maakt van een universiteit niet alleen een bron van kennis, maar een katalysator voor internationale impact.
